Tìm hiểu về búp bê Daruma - biểu tượng may mắn ở Nhật Bản

Búp bê được làm mô phỏng từ người thật - câu chuyện lịch sử đằng sau búp bê Daruma

Búp bê Daruma được xây dựng dựa trên hình ảnh của Bồ Đề Đạt Ma, một nhà sư Phật giáo sống ở khoảng thế kỷ thứ V ~ VI SCN. Vì không có nhiều thông tin chính xác về vị sư này nên câu chuyện về ngài đa phần chỉ là các truyền thuyết. Tuy nhiên, người ta biết rằng Bồ Đề Đạt Ma không phải là người Trung Quốc mà di cư tới đây từ một vùng đất phía Tây, có thể là Trung Á hoặc Ấn Độ. Sau đó,vị sư dành cả đời mình để truyền bá tư tưởng Phật giáo và thường được xem là người đầu tiên truyền bá tôn giáo này tới Trung Quốc. Rất lâu sau khi ông mất, những bài thuyết giảng của vị sư này được truyền bá tới Nhật Bản và sau đó hình thành nên phái Thiền tông.

Búp bê Daruma được thiết kế với những đặc điểm khuôn mặt giống với Bồ Đề Đạt Ma, có đôi mắt to với ánh mắt nghiêm nghị và bộ râu rậm rất dày. Cả hai đặc điểm này đều được nhấn mạnh trên khuôn mặt khiến búp bê Daruma có một diện mạo độc đáo của riêng mình.

Những sản phẩm búp bê Daruma không có chân và điều này cũng gắn với truyền thuyết về Bồ Đề Đạt Ma. Người ta kể lại rằng, trong cuộc đời mình, đã có 9 năm liền Bồ Đề Đạt Ma sống trong một cái hang và nhìn chằm chằm lên một bức tường, không nói chuyện với bất kỳ ai hay làm bất cứ điều gì. Khoảng thời gian quá dài này khiến đôi chân của ngài teo đi vì không được sử dụng, và đó là nguyên nhân vì sao búp bê Daruma không có phần chi dưới. Câu chuyện này cũng chính là lý do vì sao búp bê Daruma lại được xem là biểu tượng may mắn của sự quyết tâm và hoàn thành các mục tiêu.

Nguồn gốc của búp bê Daruma

Cho dù Bồ Đề Đạt Ma đã từng sống cách đây nhiều thế kỷ nhưng trong phái Thiền Tông ở Nhật Bản thì ngài chỉ được xem như nhân vật trong truyền thuyết. Việc đưa hình ảnh của ngài vào búp bê và bùa may mắn được xem là sự sáng tạo của con người ở giai đoạn sau này.

Có nhiều giả thuyết khác nhau về nguồn gốc ban đầu của búp bê Daruma ở Nhật Bản, nhưng hầu hết đều cho rằng nó diễn ra vào thế kỷ 17 ở thành phố Takasaki, thuộc tỉnh Gunma. Chuyện kể rằng một nhà sư ở một ngôi đền của địa phương đã quá mệt mỏi khi hàng năm đều phải làm ra các lá bùa mới và các vật phẩm mang ý nghĩa may mắn cho nông dân địa phương vì cứ tới cuối năm là họ lại thực hiện nghi lễ loại bỏ những lá bùa cũ.

Vì thế, để giải quyết vấn đề này, nhà sư đã quyết định làm ra búp bê Daruma với hình hài trông giống Bồ Đề Đạt Ma và thiết kế để búp bê này có thể tồn tại lâu dài hơn những lá bùa may mắn trước đây. Vì thế, búp bê Daruma được giữ lại cho tới tận khi điều ước trở thành sự thật thì mới bị hủy bỏ.

Một giai thoại khác kể rằng những người nông dân mong muốn có một lá bùa may mắn mới, và thế là có thể chính họ hoặc một vị sư nào đó đã thiết kế ra sản phẩm búp bê này. Cho dù thế nào đi nữa, búp bê Daruma đã ngày càng trở nên nổi tiếng và ngày nay đã trở thành một sản phẩm biểu tượng của Nhật Bản. 

Thành phố Takasaki, nơi khai sinh ra sản phẩm búp bê Daruma, hiện vẫn chiếm tới hơn 80% sản lượng búp bê Daruma được làm ra trên khắp nước Nhật.

Thiết kế của búp bê Daruma và tính biểu tượng của búp bê

Búp bê Daruma mang rất nhiều ý nghĩa biểu tượng khác nhau, và mọi thứ liên quan tới hình dáng và màu sắc của búp bê đều có một mối liên kết bí ẩn nào đó, đem lại điềm may cho người sở hữu.

Hình dáng của búp bê Daruma

Với dáng hình tròn và trọng tâm dồn xuống dưới, Daruma là một sản phẩm sáng tạo của loại  đồ chơi Nhật Bản có tên là “okigari” có nghĩa là “đứng dậy”. Với đáy hình tròn và trọng tâm thấp, cho dù bạn dùng một lực rất mạnh để đẩy Daruma thì búp bê này sẽ luôn tự đứng dậy ngay lập tức. Điều này cũng lý giải cho ý nghĩa của búp bê, biểu tượng cho sự thành công và lòng quyết tâm đạt được thành công, đồng thời thể hiện tinh thần của câu ngạn ngữ của Nhật Bản “Nana korobi ya oki” có nghĩa là “Ngã xuống 7 lần thì lại đứng dậy 8 lần”.

Những màu sắc khác nhau của Daruma

Theo truyền thống, búp bê Daruma được sơn màu đỏ tươi rực rỡ. Điều này có liên quan đến việc Bồ Đề Đạt Ma và các nhà sư Phật giáo thường khoác lên mình những chiếc áo choàng có màu đỏ tương tự. Màu đỏ cũng là một màu may mắn và đóng vai trò như màu sắc biểu tượng của sự thành công và quyết tâm được xây dựng trong hình dạng của Daruma. 

Gần đây, người ta đã làm ra những búp bê Daruma với nhiều màu sắc mới và mỗi màu sắc của búp bê đều mang ý nghĩa may mắn riêng như sau:

Ý nghĩa các màu sắc của búp bê Daruma

Màu sắc	Ý nghĩa
Xanh da trời	Học hành, nâng cao kỹ năng
Vàng/ màu vàng kim	Tiền bạc, thu nhập, thăng chức
Xanh lá cây	Sức khoẻ
Da cam	Sinh nở, bảo vệ khỏi điều xấu
Hồng	Tình yêu, hôn nhân
Tím	Sự trường thọ và thông thái
Bạc	Tự khẳng định bản thân
Đen	Thành công và thịnh vượng trong kinh doanh
Trắng	Vượt qua kỳ thi, đạt được mục tiêu

Khuôn mặt của búp bê Daruma

Như đã đề cập ở phía trên, khuôn mặt của búp bê Daruma minh họa một cách phóng đại hình ảnh Bồ Đề Đạt Ma. Râu tóc rậm rạp là kết quả của việc ngài chú tâm vào công việc của một nhà sư và giữ sự khổ hạnh của mình. Tuy nhiên, những hình ảnh biểu tượng khác được thêm thắt vào qua thời gian.

Lông mày của búp bê to và đậm khiến mọi người liên tưởng tới hình ảnh của con hạc, vốn được xem là biểu tượng của may mắn và sự trường thọ ở Nhật Bản. Phần ria mép của búp bê trông giống với hình ảnh của một chú rùa, cũng là một con vật biểu tượng cho sự trường thọ trong thần thoại Nhật Bản.

Hai đặc điểm này kết hợp cùng với một chữ kanji lớn viết trên người Daruma. Những búp bê Daruma khác nhau thì mang trên người các chữ kanji khác nhau, và mỗi chữ đều mang ý nghĩa riêng như cầu mong hạnh phúc hoặc chiến thắng, kỷ niệm địa điểm kinh doanh hoặc thành phố mà bạn mua búp bê Daruma.

Tại sao mắt của búp bê Daruma luôn để trống?

Búp bê Daruma là một lá bùa may mắn rất thú vị. Trong khi những loại bùa khác bạn có thể mua và trưng bày để nhắc nhở về sức mạnh của lá bùa hoặc để xua đuổi những điều xui xẻo, thì khi mua búp bê Daruma bạn cũng phải tham gia vào việc tạo ra phép thuật cho Daruma.

Mục đích của điều may mắn mà Daruma mang lại không phải có ý nghĩa chung chung, mà Daruma sẽ giúp người sở hữu hoàn thành một mục tiêu mà mình đề ra. Khi bạn nhận được một búp bê Daruma, bạn sẽ đặt ra một mục tiêu nào đó mà bạn mong muốn thực hiện trong tương lai gần. Khi đã quyết định mục tiêu của mình là gì, bạn sẽ tô màu một bên mắt của Daruma. Sau đó, cho tới khi bạn hoàn thành được mục tiêu mình đề ra thì Daruma sẽ chỉ có một bên mắt mà thôi. Mỗi khi bạn nhìn vào Daruma, bạn sẽ tự nhắc nhở chính mình về mục tiêu của mình và ngược lại bạn sẽ được tiếp thêm may mắn, sức mạnh để hoàn thành mục tiêu đó.

Chỉ tới khi đã hoàn thành mục tiêu của mình thì bạn mới có thể vẽ mắt còn lại cho búp bê và lúc này mục đích của Daruma đã được hoàn tất. Vì thế, khi bạn nhìn thấy Daruma có hai mắt, thì nó như việc bạn đang nhìn vào thành quả và những thành công của chính mình trong quá khứ.

Vì lý do đó, Daruma thường được lựa chọn làm quà tặng dành cho những người đang muốn đạt một mục tiêu nào đó. Những mục tiêu đó thường là thi đỗ vào trường trung học/đại học nào đó theo nguyện vọng, vượt qua kỳ thi hoặc đạt được những thành công của riêng mình như giảm cân hoặc từ bỏ một thói quen xấu nào đó.

Lý do vì sao đôi mắt lại được sử dụng để ước là vì nó liên quan tới cách chơi chữ trong tiếng Nhật. Trong tiếng Nhật 願掛け(gan-kake) có nghĩa là ước, cầu mong điều gì đó, trong đó “gan” cũng là cách phát âm của từ chỉ đôi mắt (眼).

Trong thời kỳ Edo, khoảng thời gian mà búp bê Daruma đầu tiên xuất hiện, bệnh đậu mùa đang bùng phát ở Nhật Bản và những người nhiễm bệnh bị suy giảm thị giác nghiêm trọng, thậm chí có thể dẫn đến mù lòa. Chính vì thế, người ta cũng mua Daruma để cầu mong sức khỏe, xua đuổi bệnh tật, và cũng chính trong thời kỳ này, những người mua hàng đã yêu cầu được tự vẽ mắt cho Daruma, và đó là khởi nguồn cho truyền thống vẽ mắt cho Daruma để thực hiện lời ước của người dân Nhật Bản.

Bạn có thể mua búp bê Daruma ở đâu?

Nhiều ngôi chùa và cửa hàng trong các ngôi chùa có bày bán búp bê Daruma như một món bùa may mắn. Bạn cũng có thể dễ dàng tìm thấy búp bê Daruma ở những cửa hàng bán đồ lưu niệm cho khách du lịch. Tuy nhiên, nếu bạn muốn có nhiều sự lựa chọn hơn về kích thước, màu sắc và thiết kế thì tốt nhất bạn nên đến tận nơi sản xuất. 

Takasaki ở tỉnh Gunma là nơi sản xuất hơn 80% Daruma của Nhật Bản và nơi đây có đầy đủ các cửa hàng và các nhà máy thủ công truyền thống sản xuất Daruma. Bạn có thể tham quan nhiều cửa hàng khác nhau để xem Daruma được làm thủ công và vẽ bằng tay như thế nào. Hoặc nếu bạn yêu thích nghệ thuật và thủ công, bạn thậm chí có thể tự làm búp bê Daruma cho riêng mình. 

Thông thường các ngôi chùa hoặc các thành phố sẽ tổ chức các lễ hội vào cuối năm với hàng trăm con búp bê Daruma được bày bán. Tại những lễ hội này, bạn có thể mang theo những con búp bê Daruma cũ của mình để đốt và mua một con búp bê may mắn mới cho năm mới sắp đến. 

Nếu bạn không thể đến Nhật bản, bạn cũng có thể mua những con búp bê Daruma thủ công đẹp mắt được làm từ vải Kimono Yuzen tinh tế tại đây.

Những ngôi chùa Daruma tại Nhật Bản

Búp bê Daruma có mặt ở hầu hết trong gian thờ của những ngôi chùa Phật giáo, một số ngôi chùa ở Nhật Bản còn lưu giữ những bộ sưu tập Daruma rất ấn tượng nữa. Nếu bạn đang ở Takasaki, Osaka hay Kyoto thì hãy thử ghé qua những ngôi chùa được liệt kê dưới đây nhé. 

Chùa Shorinzan Daruma-ji (Takasaki)

Chùa Shorinzan Daruma-ji nằm ở Takasako, tỉnh Gunma, được xây dựng vào năm 1697 và là nơi sản xuất ra khoảng 80% số lượng Daruma ở Nhật Bản. Trong khắp khuôn viên ngôi chùa, bạn có thể tìm búp bê Daruma đủ kích cỡ, được đặt trong mọi ngóc ngách của ngôi chùa và công trình khác trong chùa. Nếu bạn đến đây, đừng bỏ lỡ cơ hội ghé thăm Bảo tàng Daruma là nơi trưng bày bộ sư tập búp bê Daruma với những thiết kế độc đáo mà bình thường khó có thể nhìn thấy. 

Nếu bạn muốn chọn một búp bê Daruma cho mình để mang về nhà, có vô số lựa chọn dành cho bạn với đủ loại búp bê được bày bán ở chùa, từ những bức tượng lớn nhỏ đến những chiếc bùa hộ mệnh bằng vải nhỏ mà bạn có thể giữ trong túi xách. Ngoài ra, hàng năm, tại chùa cũng tổ chức hội chợ búp bê Daruma vào ngày 6 và 7 tháng Giêng với vô vàn búp bê Daruma để bạn thoả sức lựa chọn. 

Chùa Hourinji (Daruma-dera) (Kyoto)

Chủa Hourinji nằm ở phía Bắc Kyoto còn được biết đến với tên gọi khác là "Daruma-dera" (chùa Daruma) do ngôi chùa này có bộ sưu tập búp bê Daruma lớn vô cùng ấn tượng. Mặc dù toà chính của ngôi chùa được xây dựng vào năm 1718 nhưng toà có lưu giữ bộ sưu tập Daruma mãi đến năm 1945 mới được xây dựng nhờ số tiền của những người bảo trợ ngôi chùa quyên góp. Trải qua nhiều năm bộ sưu tập đã lên đến hơn 8.000 búp bê Daruma trong đó có những tác phẩm ấn tượng có khuôn mặt giống hệt như thật, như ở bức ảnh trên. 

Hãy cẩn thận khi tìm đường đến ngôi chùa này vì có một ngôi chùa cùng tên là Horinji khác nằm ở khu vực Arashiyama, Kyoto và đó là ngôi chùa xuất hiện trên google nếu bạn tìm kiếm bằng công cụ Google.

Chùa Katsuo-ji (Osaka)

Chùa Katsuo-ji nằm ở vùng núi phía Bắc Osaka được xây dựng vào năm 727 trong thời kỳ Nara và khi tản bộ dọc khuôn viên cổ kính của ngôi chùa, bạn có thể cảm nhận được lịch sử đáng kinh ngạc của ngôi chùa. Mặc dù Daruma được biết đến muộn hơn so với lịch sử của ngôi chùa, chùa Katsuo-ji nổi tiếng là một nơi thiêng liêng để cầu mong may mắn cho chiến thắng vì trong tên chùa có chữ Hán 勝 (có nghĩa là "chiến thắng"). Những năm qua, có rất nhiều nhân vật quan trọng bao gồm các tướng quân samura cũng đã đến viếng thăm ngôi chùa để cầu nguyện cho chiến thắng trong những trận đánh cũng như nhiều vấn đề khác. 

Sau khi búp bê Daruma ra đời, dần dần chúng trở thành một trong những biểu tượng của ngôi chùa vì Daruma cũng là biểu tượng cho chiến thắng trong cuộc đấu tranh với chính mình trên con đường đạt đến mục tiêu của mỗi người. Ngày nay, bạn có thể tìm thấy những búp bê Daruma nằm san sát nhau ở bất kỳ ngóc ngách nào trong ngôi chùa cổ kính xinh đẹp trên núi này. Ngoài ra, cũng có rất nhiều góc ảnh để bạn ghi lại những tấm hình kỉ niệm tuyệt vời. 

Món quà đem lại may mắn

Nếu bạn biết ai đó đang cố gắng hoàn thành một mục tiêu, khao khát muốn được vào ngôi trường đã chọn hay nỗ lực để vượt qua một kỳ thi khó khăn, hay đơn giản chỉ cầu mong một chút may mắn trong cuộc sống của mình, hãy tặng cho họ một con búp bê Daruma. Hãy mua một con búp bê Daruma vẫn để trống mắt và kể lại câu chuyện tuyệt vời đằng sau nó về những sức mạnh đem đến may mắn của Daruma cho người được tặng. Hy vọng rằng một ngày nào đó bạn sẽ nhìn thấy búp bê Daruma với khuôn mặt có hai mắt đã được vẽ đầy đủ, với những hiểu biết đầy đủ rằng bạn đã đem lại thêm một chút may mắn cho những nỗ lực của người được tặng để họ hoàn thành mục tiêu. 

Ảnh tiêu đề: Shutterstock / Dann19L n

Nếu bạn muốn gửi phản hồi về bài viết, hay có ý tưởng muốn chia sẻ, hoặc câu hỏi liên quan đến Nhật Bản, vui lòng chia sẻ trên trang Facebook của chúng tôi!